ډینکي ماشه د نړۍ له هغو وړو خو خورا زیانمنو حشراتو څخه ده چې د انسان روغتیا ته ستر ګواښ پېښوي. که څه هم د دې بدن یوازې څو میلی مترو وي، خو د دې د فعالیتونو اغېزې دومره سترې دي چې د نړۍ په سلګونو میلیونه خلک د دې له امله په مختلفو ناروغیو اخته کېږي. د روغتیا نړیوال سازمان (WHO) ډینکي ماشه د نړۍ تر ټولو وژونکی حشره بللې ده، ځکه چې هر کال د دې له کبله زرګونه کسان خپل ژوند له لاسه ورکوي.
د ډینکي ماشې ځانګړتیاوې او جوړښت
ډینکي ماشه یوه وړوکې الوتونکې حشره ده چې اوږده نری بدن، دوه وزرونه او اوږدې نری پښې لري. د دې تر ټولو پېژندل شوې ځانګړتیا اوږده ستنې ته ورته خوله (Proboscis) ده چې د ښځینه ماشې لخوا د وینې د مکیدو لپاره کارول کېږي.
ښځینه ماشه د وینې څښلو عادت لري، ځکه چې د هګیو د تولید لپاره د وینې پروټین ته اړتیا لري.
نارینه ماشه بیا یوازې د ګلانو له شاتو (Nectar) څخه تغذیه کوي او انسان ته هیڅ زیان نه رسوي.
د ډینکي ماشې د عمر موده ډېر اوږده نه وي، عموماً له یوې اونۍ تر یوه میاشت پورې ژوند کوي، خو په همدې لنډ وخت کې د ډېرو ناروغیو د خپرېدو لامل کېږي.
د ژوند دوره
ډینکي ماشه څلور پړاوونه لري چې ټول یې عموماً په اوبو کې تېرېږي:
هګۍ (Eggs): ښځینه ماشه د ولاړو اوبو پر سطحه هګۍ ږدي.
لاروا (Larva): له هګۍ وروسته لاروا راټوکېږي چې د اوبو په دننه کې ژوند کوي.
پوپټه (Pupa): د ودې وروستی پړاو دی چې د ماشې په بشپړه ډول بدلېدو کې مرسته کوي.
بالغه ماشه (Adult): دا هغه پړاو دی چې ماشه د الوتلو او د وینې مکیدو توان ترلاسه کوي.
که په یوه ځای کې اوبه ودرېږي، ماشه کولی شي په څو ورځو کې خپله ټول نسل تکمیل کړي.
ناروغۍ چې ډینکي ماشه خپروي
ډینکي ماشه یوازې یو ساده حشره نه ده، بلکې د وژونکو ناروغیو د خپرېدو یو اصلي لامل ګڼل کېږي. ځینې مهمې ناروغۍ چې ماشه یې لېږدوي عبارت دي له:
ملاریا: د نړۍ په سلګونو میلیونه خلک هر کال پرې اخته کېږي.
ډینګي تبه (Dengue Fever): د تودو او استوایي سیمو یوه عامه ناروغي ده.
زيکا وايروس (Zika Virus): د امیندوارو ښځو لپاره خورا خطرناک ګڼل کېږي.
چيکونګونیا (Chikungunya): د بدن سخت دردونه او تبه رامنځته کوي.
فیلاریازس (Elephantiasis): د بدن د غړو د شدید پړسوب لامل کېږي.
د ډینکي ماشې د خپرېدو عوامل
ډینکي ماشه عموماً په تودو او مرطوبو سیمو کې ډېره زیاته لیدل کېږي. هغه ځایونه چې اوبه په کې ولاړې وي، لکه ډنډونه، نالۍ، تش کوزه، او زاړه ټایرونه، د دې د نسل لپاره خورا مناسب ځایونه دي. د اقلیم بدلون (Climate Change) هم د دې د زیاتېدو یو لامل دی، ځکه د هوا تودوخه د دې د نسل اخیستنې لپاره ښه شرایط برابروي.
د مخنیوي لارې چارې
د ډینکي ماشې د مخنیوي لپاره انفرادي، کورنۍ او ټولنیز تدابیر اړین دي:
د اوبو د ولاړېدو مخنیوی – د کورونو، کوڅو او بڼونو په شاوخوا کې د اوبو نه پرېښودل.
د جال او مکڼۍ کارول – د خوب پر وخت د ماشي ضد جال (Mosquito Net) کارول.
د بدن د پوښښ ساتل – اوږده کمیسونه، پتلون او جرابې اغوستل.
د سپرې او کریم کارول – د بدن پر ښکاره برخو د ماشي ضد دواګانې لګول.
ټولنیز کمپاینونه – د خلکو پوهاوی او د ښارونو پاک ساتل د پراخې کچې مخنیوي لپاره مهم دي.
اقتصادي او ټولنیز زیانونه
ډینکي ماشه نه یوازې د روغتیايي ستونزو لامل کېږي، بلکې د اقتصاد لپاره هم لوی ګواښ دی. د ناروغیو د درملنې لپاره روغتیايي لګښتونه ډېر زیاتېږي. د کارګرو د ناروغۍ له امله د کار کمېدل د اقتصادي پرمختګ پر وړاندې خنډ جوړوي.
پایله
ډینکي ماشه که څه هم یو وړوکی حشره ده، خو د نړۍ لپاره لوی ګواښ ګڼل کېږي. دا د زرګونو خلکو ژوند اخلي او په میلیونونو نورو ته ناروغي رسوي. د دې د مخنیوي یوازینۍ مؤثره لاره د ټولنې ګډه هڅه ده، ځکه یوازې فردي اقدامات بسنه نه کوي. که موږ ټول په ګډه د چاپېریال پاک ساتلو، د اوبو د ولاړېدو د مخنیوي او د پوهاوي د لوړولو لپاره کار وکړو، نو کولی شو د دې حشرې له خطرناکو اغېزو څخه ځان وژغورو.
