د انسان د پوښتنې تمه نه ختمېږي؛ تل غواړي پوه شي چې د ده لاندې څه شته، د ځمکې په تل کې څه پټ دي، او ایا انسان کولی شي د دې لوی سیارې ژور رازونه ومومي؟ د شلمې پېړۍ په وروستیو لسیزو کې، دا پوښتنه د پخواني شوروي اتحاد د ساینسپوهانو لپاره یو ستر هدف وګرځېد. د دوی دا هڅه وروسته د نړۍ په کچه د “دوزخ دروازه” په نوم مشهوره شوه.
---
د پروژې پیل
په ۱۹۷۰م کال کې د شوروي اتحاد د جیولوژۍ څېړنیز بنسټ د یوې سترې علمي پروژې بنسټ کېښود، چې هدف یې د ځمکې تر ټولو ژورې برخې ته د برمې رسېدل وو. دا پروژه د Kola Superdeep Borehole په نوم پېژندل کېده او په شمال لوېدیځ روسیه کې، د Kola Peninsula په سیمه کې پیل شوه.
د برمې کار په ۱۹۷۰ کال کې پیل شو، او د دوو لسیزو په اوږدو کې یې څېړونکو په بېساري زحمت سره برمه ژورې ته ننوېستله. دا برمه د ۱۹۸۹م کال تر شاوخوا پورې دوام وکړ، چې هغه مهال یې ژورتیا ۱۲.۲۶۲ کیلومتره ته ورسېده — دا تر اوسه د انسان لهخوا په ځمکه کې شوی تر ټولو ژور برمهشوی ځای دی.
---
د ځمکې ژورو رازونه
د دغې برمې پر مهال ساینسپوهانو د ځمکې د منځني پوړ (crust) په اړه ډېر معلومات ترلاسه کړل. هغوی وموندله چې د ځمکې جوړښت د مخکېني انګېرنې خلاف، خورا پېچلی دی. د مثال په توګه، د ځینو ډبرو جوړښت د داسې فشار او حرارت لاندې بدل شوی و چې پخوا یې تصور نه کېده.
خو د حیرانتیا خبره دا وه، چې د ځمکې په ۱۲ کیلومترۍ ژوره کې د حرارت اندازه ۱۸۰ درجې سانتيګراد ته رسېده. دا دومره لوړه تودوخه وه چې د وسایلو فعالیت یې ستونزمن کړی و، او د برمې د لا ژورېدو مخه یې ونیوله.
---
افسانې، وېره او “دوزخ دروازه”
کله چې پروژه د خلکو له پام نه پټه پاتې نه شوه، نو ګڼې افسانې هم ورسره را وټوکېدې. په ځینو راپورونو کې ویل شوي چې څېړونکو د برمې له ژورو برخو څخه “عجیب غږونه” ثبت کړي دي — داسې غږونه چې د انسانانو چیغو ته ورته وو.
د دغو وېرونکو ادعاوو له کبله ډېرو خلکو دا برمه د “دوزخ دروازه” ونوموله. ځینې مذهبي ډلې ادعا کوله چې شوروي ساینسپوهانو د “دوزخ” دروازې ته ځان رسولی، او له همدې کبله یې پروژه بنده کړه. البته، وروسته روښانه شوه چې دا کیسې د مطبوعاتي مبالغې او ناسمو راپورونو پایله وې.
---
د پروژې پای او علمي لاستهراوړنې
په ۱۹۹۲م کال کې، د تخنیکي ستونزو او د شوروي اتحاد له ړنګېدو وروسته، پروژه رسماً بنده شوه. خو د دې برمې علمي ارزښت ډېر لوړ پاتې شو. څېړونکو وموندله چې د ځمکې د منځ پوړ دومره تود دی چې په طبیعي توګه د ژوند د موجودیت احتمال هلته نشته، خو د ځینو مایکروسکوپي فوسیلونو نښې وموندل شوې، چې ښيي ژوند د ځمکې په ډېر ژورو طبقو کې هم شونی و.
د Kola Superdeep Borehole د دروازې اوسنی فلزي سرپټی د یو یادګار په توګه پاتې دی. د ځای اوسېدونکي لا هم دا سیمه “دوزخ دروازه” بولي — نه ځکه چې له هغه ځایه غږونه راځي، بلکې ځکه چې د انسان د پوهې د تندې نښه ده.
---
پایله: د پوهې دروازه، نه د دوزخ!
که څه هم دا پروژه د “دوزخ دروازه” په نوم مشهوره شوه، خو په حقیقت کې دا د انسان د پوهې او زړورتیا دروازه وه. دا ثابته کړه چې د انسان د تجسس حد نشته. دا هڅه، سره له دې چې پای ته ونهرسېده، د ساینس په تاریخ کې د یوې نههېرېدونکې لاستهراوړنې په توګه پاتې شوه.
سرچینه: علمي موندنې او تاریخي اسناد د Kola Superdeep Borehole پروژې په اړه